Değerli okurlar, Batıl inançlar, insanların düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını derinden etkileyen, yüzyıllardır varlığını sürdüren ilgi çekici bir konudur. Bu inançlar, genellikle rastlantısal olaylar arasında yanıltıcı korelasyonlar kurma eğiliminden kaynaklanır. Örneğin, belirli bir eylemin, aslında rastlantısal bir olayın sonucu olarak algılanarak o eylemle ilişkilendirilmesi gibi. Psikolog Frederic Skinner güvercinlerle batıl inançlar hakkında bir çalışma yapıyor. Bu çalışmada güvercinlerin şartlanma yoluyla batıl inançlar geliştirdiğini görüyor. Yaptığı deneyde ilk olarak güvercini kafese koyup 15 saniye aralıklarla kafesin içerisine yem atıyor. Bir süre sonra güvercinin beklenmedik davranışlarda bulunduğunu; kuyruğunu salladığını, etrafında hızla döndüğünü, kanatlarını çırptığını gözlemlemiştir. Güvercin kafese yem atıldığı sırada hangi hareketi yapıyorsa; yemin, o hareket sayesinde geldiğini düşünmüştür. Bu sebeple tesadüfen yaptığı davranışları tekrarlayarak yemin gelmesini beklemiştir. Çünkü; tesadüfi eylem sonucunda yarar sağlanan davranış pekişir ve bu davranışın tekrarı ve devamlılığı bu şekilde sağlanır.
Batıl inançların psikolojik etkileri oldukça çeşitlidir. Pozitif etkileri arasında duygusal rahatlama, güvende hissetme ve aidiyet duygusunun güçlenmesi sayılabilir. Mesela kara kedi gördüğümüzde kötü şans getirmesin diye saçımızı çekeriz ve başımıza kötü şeyler gelmesindense çekeyim de olmasın deriz. Ancak, bu inançlar, kaygı ve bağımlılık unsurlarını tetikleyebilir. Saçımızı çekmediğimiz zaman kaygılandığımız gibi. Ayrıca, mantıksız karar verme süreçlerine yol açarak eleştirel düşünmeyi engelleyebilir ve olumsuz sonuçlara neden olabilir. Hurafeler, gerçeklikten uzaklaştığı için insanlarda şüphe ve güvensizlik duygularına neden olabilir. Gerçekle üretilen şey arasında çatışma yaşanabilir ve bu durum kişilerin gerçeği bulma motivasyonunu kırabilir.
Örneğin; hamile kalmayı arzu eden bir kadın için bu durumlar tüketici ve yıpratıcı olabilir, hurafeler ile zaman harcayarak gerçek tedaviyi geciktirebilir ve gereksiz umut aşılayarak hayal kırıklığı yaşatabilir. Bu da kişilerin umudunu kaybetmelerine neden olabilir. Ayrıca hurafeler, dini anlamlar yükleyerek insanların olumlu veya olumsuz beklentilere zaman zaman karşılık bulmalarına da sebep olabilir. Batıl inançları kabul etmek, batıl davranışları üretmeye yol açabilir ve toplumda alışkanlık haline gelen davranışlar da bu şekilde oluşabilir. Aidiyet duygusu için alışılmış davranışları tekrarlamak mümkündür, hatta zihinde hiçbir destekleyici öğe olmamasına rağmen başkalarının yaptığı bir davranışı tekrarlayabiliriz. Bu durum, inanç ve hurafelerin hipnotik gücü olarak adlandırılabilir. Hurafeler, geleceği tahmin etme arzusunu tatmin ettiği için de talep görür. Ancak bu durumun olumlu yanları olduğu kadar olumsuz yanları da vardır.
Hurafelere inanarak mutlu olma durumu, başka bir şeye bağlı olarak maddi sıkıntılara yol açabilir. Bu nedenle hurafelere karşı dikkatli olmalı ve hezeyan ve paranoyaya dönüşmesine izin vermemeliyiz. Bilimsel anlayışın önemi burada öne çıkar. Batıl inançlara eleştirel bir bakış açısıyla yaklaşmak, bireylerin daha bilinçli kararlar almasına yardımcı olabilir. Aynı zamanda, bilimsel okuryazarlık ve rasyonel düşünceyi teşvik etmek, bireylerin bu tür inançları sorgulamalarına ve kanıta dayalı düşünmelerine olanak tanır. Bu sayede, batıl inançların derin kök salmış olsa da, insanlar bilinçli bir şekilde akıl yürüterek dengeli bir bakış açısı geliştirebilirler.
Bu bağlamda, batıl inançlar ve bilimsel anlayış arasındaki dengeyi sağlamak önemlidir. Bu denge, insanların kendi inançlarını sorgulama gücünü artırırken aynı zamanda kültürel önemleri de kabul etmelerine olanak tanır. Batıl inançların psikolojik etkilerini anlamak ve bilimsel anlayışı teşvik etmek, bireylerin daha sağlıklı bir zihinsel perspektif geliştirmelerine yardımcı olur.
Hülya Çolakoğlu
Psikolog